Combatendo a Cultura da Fome através da Arte: o papel do teatro político nos cursos de graduação | Combating the Culture of Hunger through Art: the role of political theatre in undergraduate courses

Autores/as

Palabras clave:

Teatro do oprimido, Fome, Metodologia emancipatória

Resumen

Como podemos ensinar questões políticas sensíveis de forma significativa? Este artigo tem como objetivo contribuir para as discussões sobre o impacto da arte, especificamente do teatro, na construção da paz como uma ferramenta pedagógica e emancipatória. Apresentamos, como estudo de caso, o trabalho do Grupo de Teatro Político Interna-só-na-mente, projeto de extensão da Universidade Federal da Paraíba, no Brasil. Especificamente, descrevemos e relatamos o processo de criação e os resultados da apresentação da peça Fome, produzida pelo grupo em 2021. A peça aborda o fenômeno da fome como problema econômico-social, resultado de escolhas político-sociais. Partimos do pressuposto de que a metodologia do grupo é capaz de atingir símbolos, emoções e sentimentos, alcançando objetivos de aprendizagem significativa. Como resultado, observamos como o processo acadêmico-artístico muda a compreensão dos membros do grupo sobre o fenômeno, e traz essa compreensão para os espectadores, para desconstruir a violência estrutural e simbólica que nos cerca.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Ahmadov, A. K. (2019). ‘Breaking the Fourth Wall in Political Studies: Exploring Politics through Interactive Theatre’, European Political Science, 18(3), pp. 554-573.

de Andrade, C. (2018). ‘O teatro sem fronteiras de Augusto Boal: censura, exílio e a internacionalização de um método’, Revista Concinnitas, 2(33), 135-143.

Barbosa, I.; Ferreira, F. I. (2017). ‘Teatro do Oprimido e projeto emancipatório: mutações, fragilidades e combates’, Sociedade e Estado, 32(2), 439-463.

Bauman, Z. (2023). Tempos Líquidos. Rio de Janeiro: Jorge Zahar.

Berg, M.; Seeber, B. K. (2016). The Slow Professor: Challenging the Culture of Speed in the Academy. Toronto: University of Toronto Press.

Bleiker, R. (2018). Mapping visual global politics. In Visual global politics (pp. 1-29). Routledge.

Boal, A. (1991). Teatro Político e Outras Poéticas Políticas. Rio de Janeiro: Civilização Brasileira

Boal, A. (2009). A Estética do Oprimido. Rio de Janeiro: Editora Garamond.

Brown, B. (2012). The Power of Vulnerability: Teachings on Authenticity, Connection & Courage. Boulder: Sounds True.

Callahan, W. A. (2020). Sensible politics: Visualizing international relations. Oxford University Press. Canda, C.N. (2012). ‘Teatro-fórum: Propósitos e Procedimentos’, Urdimento: Revista de Estudos em Artes Cênicas, 1(18), pp. 119-128. Available at: https://doi.org/10.5965/1414573101182012119

Castro, J. de. (1946). Geografia da Fome: O Dilema Brasileiro. Rio de Janeiro: O Cruzeiro.

Castro, J. de. (1996). O Livro Negro da Fome. 2ª ed. São Paulo: Brasiliense.

Castro, J. de. (2007). Homens e Caranguejos. 3ª ed. Rio de Janeiro: Civilização Brasileira.

Chęć-Małyszek, A. (2018). ‘Art in Public Space as a Tool of Social Inclusion’, Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych, 14(3), pp. 50-60. Available at: https://doi.org/10.35784/teka.1798.

Delgado, G.; Theodoro, M. (2005). ‘Desenvolvimento e Política Social’, in JACCOUD, L. (ed.). Questão Social e Políticas Sociais no Brasil Contemporâneo. Brasília: IPEA.

De Oliveira, D. (2018). ‘A Violência Estrutural na América Latina na Lógica do Sistema da Necropolítica e da Colonialidade do Poder’, Revista Extraprensa, 11(2), pp. 39-57. Available at: https://doi.org/10.11606/extraprensa2018.145010.

Do Couto Oliveira, C. (2022). ‘A Volta da Fome no Brasil’, Revista NECAT-Revista do Núcleo de Estudos de Economia Catarinense, 11(21). Available at: https://ojs.sites.ufsc.br/index.php/revistanecat/article/download/5607/4813

Ferreira, M. A. S. V.; Maschietto, R. H.; Kuhlmann, P. R. L. (2019). Estudos para a Paz: Conceitos e Debates. São Cristóvão: Editora UFS.

Ferreira, M. A.; Maschietto, R. H. (2024). ‘Shaping Violences: State Formation, Symbolic Violence and the Link between Public and Private Interests in Brazil’, Peacebuilding, pp. 1-19. Available at: https://doi.org/10.1080/21647259.2024.2302279

Galtung, J. (1969). ‘Violence, Peace, and Peace Research’. Journal of Peace Research, 6(3), pp. 167-191. Available at: https://doi.org/10.1177/002234336900600301.

Galtung, J. (1990). ‘Cultural Violence’. Journal of Peace Research, 27(3), 291-305. https://doi.org/10.1177/0022343390027003005

Galtung, J. (1996). Peace by Peaceful Means: Peace and Conflict, Development and Civilization. Oslo: PRIO.

Garcia, B.; Crifasi, E.; Dessel, A. B. (2019). ‘Oppression Pedagogy: Intergroup Dialogue and Theatre of the Oppressed in Creating a Safe Enough Classroom’, Journal of Social Work Education. Available at: https://doi.org/10.1080/10437797.2019.1567414

Harada, M. J. C. S.; Pedroso, G. C.; Pereira, S. R. (2010). ‘O Teatro como Estratégia para a Construção da Paz’, Acta Paulista de Enfermagem, 23, pp. 429-432. Available at: https://doi.org/10.1590/S0103-21002010000300019

Haro, L. R. (2020). Geopolítica da Fome: Segurança Alimentar nas Relações Internacionais. São Paulo: Relações Internacionais.

Kuhlmann, P. R. L.; Ramos, L.; Araújo, S. G. S. (2019). ‘Arte e Construção da Paz’, in FERREIRA, M. A. S. V., MASCHIETTO, R. H., and KUHLMANN, P. R. L. (eds.), Estudos para a Paz: Conceitos e Debates. São Cristóvão: Editora UFS, pp. 459-506.

Lederach, J. P. (2005). The Moral Imagination: The Art and Soul of Building Peace. Oxford: Oxford University Press.

Lima, T. (2014). ‘Fome e Relações Internacionais: Uma Agenda Oportuna para o Brasil’, Carta Internacional, 9(1), pp. 94-104. Available at: https://cartainternacional.abri.org.br/Carta/article/view/111.

Martins, J. S. (1981). Os Camponeses e a Política no Brasil: As Lutas Sociais no Campo e seu Lugar no Processo Histórico. Petrópolis: Vozes.

Minillo, X.; Baccarini, M. P. O. (2021). ‘In a Democracy We Must Act! Theatre as a Tool for Developing Civic Engagement’. In American Political Science Association (ed.), Teaching Civic Engagement Globally. Washington, D.C.: American Political Science Association, pp. 279-294.

Munanga, K. (2016). ‘Pan-africanismo, Negritude e Teatro Experimental do Negro’, Ilha Revista de Antropologia, 18(1), pp. 109-122.

Petropouleas, S. (2022). ‘Volta do Brasil ao Mapa da Fome é Retrocesso Inédito no Mundo, diz Economista’, Folha de São Paulo, Market section.

Premaratna, N.; Bleiker, R. (2016). Arts and theatre for peacebuilding. In The Palgrave handbook of disciplinary and regional approaches to peace (pp. 82-94). London: Palgrave Macmillan UK.

Ramel, F. (2018). ‘Teaching international relations through arts: Some lessons learned’. International Studies Perspectives, 19(4), 360-374.

Rede Brasileira de Pesquisa e Cidadania. (2024). ‘Nota Pública: Dados do IBGE sobre a Insegurança Alimentar no Brasil’. Available at: https://pesquisassan.net.br/nota-publica-dados-do-ibge-sobre-a-inseguranca-alimentar-no-brasil/

Ribeiro, D. (2017). Os Índios e a Civilização: A Integração das Populações Indígenas no Brasil Moderno. São Paulo: Global.

Ribeiro Junior, J. (2021). ‘A Fome como Processo e a Reprodução Social Capitalista’, Boletim Paulista de Geografia, 105, pp. 15-39. Available at: https://publicacoes.agb.org.br/boletim-paulista/article/view/1992

Ringmar, E. (2018). ‘The Problem with Performativity: Comments on the Contributions’, Journal of International Relations and Development, 22(4), pp. 899-908.

Secretariat of Social Communication. (2024). ‘No Primeiro Ano de Governo, 24,4 Milhões Deixam de Passar Fome’. Available at: https://www.gov.br/secom/pt-br/assuntos/noticias/2024/04/no-primeiro-ano-de-governo-24-4-milhoes-deixam-de-passar-fome-no-brasil

Toledo, A.; Facchini, J. (2017). ‘Da Transformação de Conflitos à Paz Híbrida: Uma Análise das Ideias de John Paul Lederach e Roger Mac Ginty’, Revista Brasileira de Estudos de Defesa, 4(2), pp. 153-174. Available at: https://doi.org/10.26792/RBED.v4n2.2017.75026

Ventura, D. D. F. L.; Dri, C. F. (2014). ‘O papel do teatro na formação em Relações Internacionais: experiências no campo dos Direitos Humanos’. Carta Internacional, 9(2), 137-155.

Descargas

Publicado

2025-12-03

Cómo citar

BACCARINI, Mariana; LIMA DA SILVA, Thiago; CIA ALVES, Elia Elisa; PEREIRA DE CASTRO AMORIM, Isabella Kettuly; GOMES OLIVEIRA, Ulisses. Combatendo a Cultura da Fome através da Arte: o papel do teatro político nos cursos de graduação | Combating the Culture of Hunger through Art: the role of political theatre in undergraduate courses. Mural Internacional, Rio de Janeiro, v. 16, p. e88210, 2025. Disponível em: https://www.e-publicacoes.uerj.br/muralinternacional/article/view/88210. Acesso em: 4 dic. 2025.

Número

Sección

DOSSIÊ | DOSSIER CULTURA RI